RIANH MI SI LOIN RIANH TU

Bible Relnak
Mark; 6: 35-37:Khua a hung tlai zualmal tikah a zultu hna cu a sinah khan an ra i, " A tu hi a tlai ngaingai cang i hi hmun hi mi an um lonak hmun a si. Cucaah mi hi kalter hna law kan pawngkam lo hna le khua hna ahhin eiawk vaa cawk hna seh tiah" an ti. Jesuh nihcun a thawhhna i, " Nanmah nih ta eiawk cu nan pek hna," tiah a ti hna. Annih nih, " A siahcun, ngun tangkaa zahnih in rawl va cawk i anmah kha pek maw, na kan duhmi cu a si?" an ti.

Biahmaikal:
Vawlei ahhin minung phunphun, santlai, santlai lo, mithawng, mi der, mi hme, minga, mi rum, siafak miniam ,mi sang tbk... sining khat lo in khua kan sa. Sihmanhseh hi kan sining cio cunghin, pakhat le pakhat i hngatchannak sining a um. ( Interdependence). Mi niam zong misang lo in khua a sa kho lo i mi sang zong miniam lo in khua a sa kho lo. Mirum zong sifak pa lo in khua a sak khawh lo bantuk in sifak pa zong mi rum pa lo in khua a sa kho ve lo. Chimduhmi cu mi nung hi pawngkam he pehtlaih lo in a um kho lo mi phun kan rak si. Vawlei thilri vialte pek dih na si lai i nangmah lawng ram lakah a ho he hmanh pehtlai lo in na um lai tiah kan ti hnasehlaw a duh mi a um ding kan si lonak nih a langhter mi cu, hoikomh nun ngeimi kan sinak ( Social Being) kan sinak kha a si. Cuti hawidang he kan i pehtlaih i, minung runin ( society) chungkhua kan saknak ah hin midang he kan i pehtlaihning hi aa dang cio.
Mi hngatchan in a nung mi kan um i, mi bawmh nun in a nungmi kan um. Bawmhnak a duhmi kan um i, mi bawmh a duhmi kan um. Zei nun le zei lungput hi dah Pathian nih a kan duhpiak hnga tihi zoh tthan kan herh.

Lai Mi Khrihfa tuanbia chung in kan dirhmun:
Lai ram cu zeihngal lo saram bantuk ti tiang aa huah mi, miphun sifak, miphun hrut hi a luancia kum 100 ahcun kan rak si. ( Hi mihrut, santlai lo ti hi Laimi mifim tam nawn nih cun duh lo asi)
Duhlo awk a tthat lo nak phun thum:
I. Tlunkalnak ( Transportation)
Miphun phun khat tthanchonak caah tlunkalnak tlamtlin lo in a ngah lo. Lairam hi nihin ni ahcun kan tthangchotuk tiah bia he hla he kan chim cang nain, nihin ni tiang ah, Lairam khua lipi Hakha ah, Tlanglawng , Ti lawng, Vanlawng a phanh lo lawng si lo in, Kan hman bik mi Bus car hmanh a ttha mi a um rih lo. Hakha ah Bus a phan hi 1988 thok in a si. Nihin ni ah Bus kan i cit tikah to nak ngei loin kan i cit rih. Hakha le Mandalay khi khan 300 a si i, suimilam 24 chung kan kal. USA ram ah Suimilam pakhat ah khan 75 tluk rang in kal ning he hin hei tuak ahcun, Hakha le Mandalay hi USA ram ah umsehlaw, suimilam pa 4 lawng kan rau lai. A tthangcho cang kan timi Lairam hmanh hi a thangcho rih lo.

II. Pehtlaihnak (IT) Chan a si.
Nihin ni kan vawlei ah a cangmi thil pohpoh hi, sumilam caan chungah vawlei cung dihlak nih theihkhawh cawlh a si cang. A ruang cu pehtlaihnak a that tuk cang caah a si. Internet an ti ph an ti, google, Yahoo tbk.. in thawngpang hi a dikthlir in i pek khawhnak chan a si a cang. In hmanh in rianttuan i, in in thil i cawk thil i zuarh khawh chan a si cang. A thiammi hna caah cun an tthut hmun in vawlei pi kong an theih i an tuaktan khawh i, an i rumnak khawh cang. Hi lio ah kan nih Hakha khua ah Internet a phaknak hi, kum 10 a tling rih lo. Lairam ah, March 31, 2004 i Ph kan ngeihmi zapi cu 2429, Ph line hi 2828 kanngei.
HI nih a langhterm i cu Lai ram hi nihin ni tianghmanh ah kan tthang rih lo tinak a lang.Lai miphun caah rian ttuan ding a tam rih tinak a si.
III. Miphun pakhat a tthanchonak ding caah Fimthiamnak a biapi bik.
Laimi cu mifim cathiam kan tam kan ti nain, Ph.D a hmumi hi milurel lawng kan si. Lai ram ah University nihin ni tiangah kan ngei rihlo. Siangin dihlak ah, High School 27, Middle-82, Primary-1068 dihlak ah 1177 le Private sianginn HIgh 2, Post middle tangsarih tiang cawnkawhnak siangin-68, Tangruk tiang 110, Tangnga tiang-118 dihlak 296; Lairam ah cozah siangin he private hesiangin he dihlak fawnh ah2013 kan ngei. Computer chan a si i, Comuter kan hmuhnak kum 10 a si rih lo. Computer siangin kan ngei rih lo.Lairam caah rian a tam rih tinak a si.
IV. Chaw va lei ( Economics)
Vawlei hi zoh tikah vawlei hranchaw (Natural Resources) in nun chan a si ti lo. Kawlram nih an i uar bik mi cu, kan ram ah vawlei hranchaw, suingun lungvar a tam tuk ti a si. Lai ram ah thingkek par, le a dangdang hranchaw in tangkaa kan kawl. Cansau a rau lai lo. Kan ram a rawk lai. Ram tthangcho ah Natural nak in Technology in rian an ttuan cang. Eg. Vawlei ram tthangcho lak ah aa tel ve mi; Siangapore ram ah cinthlaknak ah hmunhma an ngei lo nain, an hringso le thingthei a um lo mi a um lo. Japan ramhme bik te a si nain, ram rum bik le thangcho bik ram ah aa tel. Switzerland ram Hurha nih a khuh dih i cinthlak nak ah a ttha lo nain, Suimilam sernak lei le a dangdang Technology lei in rian an ttuan i, ram rum le ram nuam bik pakhat ah a cang ve.
Kan Lai ram ah Technology in nihinni tiang ah rian kan ttuan rih lo. (Manufacturing) Thilsernak hmunhma pakhat te hmanh a um rih lo. ( Kan thiam bik mi cu, lamkam ti luang hme tete i tikor zuuk lawng kan thiam rih.)
Lairam khua lipi Hakha ah zei Company hmanh kan tuah kho rih lo caah sersiam a hau rih ko tinak a si.
Hi thilhna hi zoh tikah Lai ram hi a luan ciami Kum 100 ah samram bantuk kan si tihi a rak si tak kho men ko.
IV. Kan Khrihfak sinak ah:
Nihin ah Lairam cu khrihfa ram tiin hmaihngal ngai in khua kan sa i Pathian min zong kan tthangtthat; a hmanmi zong a si fawn. Kan tuanbia bel hi zohtikah:
Khrihfa kan sinak a ruang cu USA ram in a rami Missionaries ruangah a si. A hramthok nak hrimhrim hi chimtu si lo in chimhmi dirhmun ah kan dir. Thawngttha kan hun theih kan ti tikah kan mah tein kan dir kho hawi lo i, mirang nih sau lak te an kan um pi tthan. Kum zakhat kan tlin hnu tiang zongah mirang le ramdang bawmhnak tel loin Laimi nih rian kan ttuawn khawh mi hi a tlawm tuk hringhran.A umlo titluk a si.
Nihin ah miphun tlawmbik ttung i Khrifahbu tam bik le, Bible sianginn tambik a tuahmi ah kan cang. Kan mah tangkaa le chawva in maw kan tuah ti tik ah, kan mah chawva in si lo in, mirang bawmhnak in kan tuah mi lawng te an si lawng si lo in hi thil hna hi, bawmhnak hmuhduh ah tuah mi an tam. Ngahttah kan cawm kan ti, thil ttha taktak a si . Sihmahsehlaw a caan ah Ngahttah bawmh kha hmailei kal ter lo in Ngahttah bawmh in tangkaa kawl aa timmi zong kan um ve sual kho men tawn.
Mission rian kan ttuan. Rianttha a si. Sinain Mission rain kha hmai ah chia lo in Mission rian in tangkaa kawl aa tim mi kan tam tawn. Mirang pa nih " A burden for White", timi cauk a rak ttial. A ti mi cu, "Mirang nih Pathian rian kan ttuan kan timihi, zeidah a si? Khrihfa ah mikip hi kan can ter hna i kan mah lila nih kan cawm tthan kan zohkhenh tthan hna caah khrihfa rian kan ttuan kan ti mi hi, mirang caah thilrit a si ko lo maw? " tiah a rak ttial. A ruang cu bawmhhau in mitam tuk kan um i, an bawmhnak tamtuk kan lak tinak asi. Cuchung ah cun Laimi zong kan i tel ve. Mtt.20:28 " Cu ti cun pei mifapa hi a si cu, rian ttuanpiak dingah ka rat ttung lo, mi tampi an rian ttuanpiak awk le annih tlanhnak ca i ka nunnak pek awhah pei ka rat cu," tiah a ti.
Nihin ah Laimi nih a ho riandah kan ttuan piak? bal ve cang ti hi chanthar vawlei sining le Bible mit in zoh tikah i hal lo awk ah a ttha lo. Pumpak cio kan nunnak ah tah aho vial dah an rian ka ttuan piak bal hna i vawlei thilrit hi zeizat dah keimah nih ka dir kamh bal ve tihi i hal lo awk a ttha lo.
Bible Chung bia kan zoh lai:
Mark; 6: 35-37: Khua a hung tlai zualmal tikah a zultu hna cu a sinah khan an ra i, " A tu hi a tlai ngaingai cang i hi hmun hi mi an um lonak hmun a si. Cucaah mi hi kalter hna law kan pawngkam lo hna le khua hna ahhin eiawk vaa cawk hna seh tiah" an ti. Jesuh nihcun a thawhhna i, " Nanmah nih ta eiawk cu nan pek hna," tiah a ti hna. Annih nih, " A siahcun, ngun tangkaa zahih in rawl va cawk i anmah kha pek maw, na kan duhmi cu a si?" an ti.
Jesuh le a zultu hna cu mi tampi nih an zulh hna , zaanlei sang a hung si i rawl eiding an ngei ti lo. An paw a ttam ti cu minung sining nih a fian ter ko caah Zultu pawl cu an lung re a thei tuk i Jesuh sinahcun hi mi vialte hi kan pawngkam lo pawl ah va kal hna seh law, rawl vaa cawk hna seh tiah, thilhman a lo mi kha an chim. An minung sining in tuak ahcun an kut chungah mi thongnga rawl pek khawh ding thil ri an ngeih lo caah an chimmi bia hi a hmanmi le al awk a ttha lo mi a si ko. Sihmanhseh Jesuh nih cun a duh lo. Jesuh hi zohtik ah mi hrut zong a lo. An kut chung ah zei a um lo ti a theih ko buah, " Nanmah nih ta ei awk cu nan pek hna," a ti hna. Zul tu cu an khuaruah a har," Ziah kan ngeihmi tangkaa 200 hin maw rawl va caw hna seh ti na kan duh," tiah an hal. Jesuh nih zei an ngeih lo a theih ko buah, hitin a tinak a ruang cu: Mah mitkaa le hmai kaa ah ttuanvo ngapi a um ko mi kha mah nih ttuanvo lak duh lo in midang nih rak la hna seh ti lungput kha a huatmi a rak si. Jesuh nih mi har hna caah zeithil dah ka tuah lai ti hi a theih cia tuk ko i zultu hna nih an bawm kho hna lai lo ti zong a theih tuk i a donghnak ah keimah nih ka bawmh te ko hna lai tizong a theih ko buah, " EI AWK CU NANMAH NIH TA NAN PEK HNA" a ti hna tik ah, thilttha tuahding ah nangmah ta na kal, nangmah nih ta na tuah, nangmah nih ta ttuanvo na lak tikha a cawnpiak duhnak ngan cu a si ti hi kan hmuh khawh. A ngai teahcun zeizong tuahkho tu le zultu hna nih an lung re an i theihpi mimninung thongnga eidinnak kong ah a buai lo tucu a mah Pathian kah a rak si ko.
An sin in hmuh a duh mi cu," Rian ttuanpiak tu le mi rianttuan piak a duhmi nun le lungput kha a rak si." An santlaih lo nak le an tuah khawh lai lo kha a theih tuk ko.

Biadonghnak
Vawlei kan nunnak hi a dih lai. Chankhat lawng a si i ai rawlh tthan le sertthan khawh zong a si lo pinah, ka chanchung ah ka nunning ka lung a si lo a dang pakhat ka duhtthan ti zongah a ngah lo dingmi sining cungah a nungmi kan si. Cucaah a sunglawi tuk mi nunnak caantawi te chungah kan nung ti hi a lang. Hi kan nunnak can chungah hin pawngkam lo in keimah ka nung lai ti a ngah lo. Pawnkam le kan minung hawi le, vawlei harsatnak phunkip lak ah nun hmang peng ding kan si. Hi kan ton mi thil vialte cung ahhin le kan pawngkam he kan i pehtlaih nak ahhin zeibantuk dirhmun ah dah kan dir ti hi a biapi ngaingai. Mibawmh a duhmi nun maw kan ngeih Bawmhhal duh nundah kan ngeih" ti hi tuak a hau ngaingai.
pathian nih Vawlei harnak le sifahnak vialte chung hin kan mah kan minunghawi kan luat ter khawh hna lai lo hi a theih tuk ko bu ah, bawmhduh nun ngein in kan minung hawi he aa pehtlai mi siding hi Bible in a kan cawn piak.
Kan ram, kan miphun, kan Khrihfa bu le kan vawlei pi a tthancho i a daih nak hnga caah nangmah le kei mah zong hi ttuan vo kan ngei. Mirang le mi rum lawng an si lo. Kan mah le kan dir hmun cioah bawmhduhnun ngeih kan herh. Vawlei thilttha lo dohnak rian ah kan mah hrimhrim i tel hnaseh ti a kan duh. Bible ah kan nih cu Pathian lamkal tu kan si a ti. Pathian hi aa tinhmi cu; Vancung bantuk in hi kan vawlei cungah a duhnak a tlin ding kha a si. Cucun mission rian, kan ttuanding mi kan ttuan vo cu a si.
Hi rian a tlam a tlin khawhnak ding caah nangmah le keimah kan dihlak te hi Pathian nih ttuan vo a kan pek. Na dirpi lawi maw, na kal tak lai dah. Bawipa nih bawmhmi si lo in Bawmtu nun ngeih ter a kan duh.
Pathian nih a ram rian caah bawmtu nun kan ngeih khawhnak hnga thluachuah kan pek piak ko seh.